Voormalige Benedictijnenabdij Johannisberg

Van hieruit kan men ver in de Rheingau kijken, als men eenmaal achter de basiliek gaat. En men kan naar de andere kant van de Rijn kijken. Daar, recht tegenover in Ingelheim, keek – zo vertelt een legende – 1200 jaar geleden keizer Karel de Grote vanuit zijn palts over de Rijn en merkte op dat op de heuvel daar tegenover de sneeuw altijd iets eerder smolt. Hij besloot daarop hier een wijngaard aan te leggen. Tot op de dag van vandaag groeit en bloeit hier de wijn.

Historisch gezien staat men hier op de "Bischofsberg", want dit deel van de Rheingau werd onder keizer Otto II in de 10e eeuw aan de aartsbisschoppen van Mainz gegeven. Het was ook een aartsbisschop van Mainz die hier rond 1100 door de abdij St. Alban in Mainz een monnikengemeenschap liet vestigen. Kort daarna vormden de benedictijnen een zelfstandige abdij. In deze tijd werd ook de basiliek gebouwd en aan de heilige Johannes de Doper gewijd. Van deze heilige is ook de huidige plaatsnaam "Johannisberg" afgeleid. De Benedictijnen vestigden zich hier op de heuvel, in tegenstelling tot de cisterciënzers, die zich eerder in dalen vestigden en op hun kerken slechts bescheiden dakruiter plaatsten (zoals in Eberbach).

Na een aanvankelijke bloei verviel het kloosterleven op deze plaats. Na de verwoesting in de Boerenoorlogen werd het klooster in 1563 geheel opgeheven. In 1716 kochten de vorst-abten van Fulda het, die hier een prachtige zomerresidentie in barokstijl bouwden. De kerk werd weer hersteld en bleef behouden. De andere gebouwen van het klooster werden omgevormd tot een kasteel. De Johannisberg was daarmee een exclave van Fulda midden op het gebied van Mainz.

Na de secularisatie viel de Johannisberg aan de Oranjes. Zij kregen de gebouwen en de wijnbouw. In 1815 kwam Johannisberg door een speciale overeenkomst in Wenen aan Oostenrijk. Keizer Franz I. schonk het kasteel aan prins Clemens Wenzel Lothar van Metternich-Winneburg. Nadat in 2006 met Tatjana von Metternich de laatste nakomelingen stierven, wisselde het kasteel van eigenaar en is sindsdien in handen van de familie Oetker. Het toenmalige klooster van de Benedictijnen was altijd ook verantwoordelijk voor de zielzorg. Daarom was de abdijkerk altijd ook de kerk van de plaatselijke gemeente, wat tot op de dag van vandaag zo is gebleven. De huidige kerk is gedeeltelijk een herbouw na de oorlog. Kerk en kasteel zijn bij een bombardement in 1942 zwaar beschadigd.